Zamek w Wilnie
Pierwszy obronny gród na zamkowym wzgórzu w Wilnie istniał już w pierwszej połowie XIII wieku za panowania Mendoga. Dynamiczny rozwój osady nastąpił w czasach wielkiego księcia litewskiego Giedymina w latach 1315-41. Przeniósł on z Trok do Wilna swą główną siedzibę i uczynił miasto stolicą Litwy. Siedziba wielkich książąt litewskich składała się z Zamku Górnego i położonego u jego podnóża Zamku Dolnego. Pod koniec XIV wieku Wilno było kilkukrotnie niszczone przez najazdy wojsk krzyżackich.
Po pożarze z roku 1419 wielki książę Witold w miejsce zniszczonej warowni wzniósł murowany gotycki zamek. Miał podkreślić potęgę państwa litewskiego i status władcy. Zamek Górny miał plan zbliżony do owalu. Mur obronny wzniesiony z kamienia i cegły obejmował cały wierzchołek wzgórza. Wzmacniały go trzy baszty od północy zachodu i południa. Najbardziej okazały budynek przykryty zieloną dachówką usytuowany był we wschodniej części dziedzińca. W przyziemiu posiadał trzy pomieszczenia natomiast na piętrze znajdowała się reprezentacyjna sala o wymiarach 10x30m. Brama wjazdowa do zamku była umiejscowiona w jego północnej części. Z murami Zamku Górnego łączyły się mury położonego u stóp wzgórza Zamku Dolnego. Na jego terenie Witold wzniósł katedrę w miejsce wcześniejszej świątyni zbudowanej prze króla Władysława Jagiełłę zniszczonej przez pożar.
W czasie rządów króla Aleksandra Jagiellończyka główna siedziba została przeniesiona z Zamku Górnego na Zamek Dolny. Prawdopodobnie wówczas zapoczątkowano budowę późnogotyckiego pałacu. Za czasów króla Zygmunta Starego miała miejsce przebudowa w stylu renesansowym. Znaczący wpływ w dokonane na wileńskim zamku zmiany miała królowa Bona Sforza. Jej zamiarem było przekształcenie go w reprezentacyjna rezydencję Jagiellonów. Po roku 1544 król Zygmunt August rozbudował renesansową rezydencją wielkoksiążęcą, poszerzając ją o tak zwany Pałac Nowy. Okres Jagiellonów to czas największej świętości zamku w Wilnie. Najbardziej reprezentacyjną budowlą Zamku Dolnego był stojący obok katedry pałac. Było to czteroskrzydłowe założenie zwieńczone attyką. Szczególnie okazałe były trójkondygnacyjne skrzydła wschodnie i południowe, przy którym od strony dziedzińca znajdowały się arkadowe krużganki. Całość otrzymało bogaty wystój w tym bogato rzeźbione portale i obramienia okien. Pozostały teren Zamku Dolnego zajmowały zabudowania gospodarcze, arsenały, domy duchowieństwa i burgrabiego oraz dwór Radziwiłłów. Całość otaczał mur obronny wzmocniony basztami łączący się z umocnieniami miasta.
Kolejna przebudowa zamku miała miejsce po pożarze z roku 1610. Z inicjatywy króla Zygmunta III Wazy odbudowę przeprowadzono w stylu manierystycznym. Jego następca król Władysław IV Waza przekształcił zamek we wczesnobarokową rezydencję. Kres świetności wileńskiego zamku nastąpił w roku 1655 kiedy to Wilno zostało zajęte przez wojska moskiewskie. Wspaniała królewska rezydencja została splądrowana i zdewastowana. Kolejne zniszczenia miały miejsce podczas odbijania Wilna w roku 1661. Mimo zgłaszanych przez litewską szlachtę postulatów wzywających do odbudowy pustki w skarbcu Rzeczpospolitej nie pozwoliły na przeprowadzenie prac naprawczych.
Po rozbiorach Wilno znalazło się w zaborze rosyjskim. Prowadzona przez zaborcę świadoma polityka zacierania śladów dawnej państwowości doprowadziła do rozbiórki zamku w latach 1799-1801. Pozostała jedynie katedra, dzwonnica kryjąca mury dawnej baszty, nowy arsenał, pozostałości starego arsenału oraz niewielki fragment ruin pałacu. W roku 1831 na miejscu zamku powstała cytadela. W II połowie XIX wieku po likwidacji rosyjskich fortyfikacji na terenie Zamku Dolnego powstał park zwany Cielętnikiem.
Pierwsze prace archeologiczne przeprowadzono w okresie międzywojennym. Odnowiono katedrę oraz pozostałości Zamku Górnego. Kolejne prace archeologiczne rozpoczęto w roku 1987. Zachowaną ośmioboczną zachodnią basztę Zamku Górnego zwaną „Basztą Giedymina” zaadaptowano na cele muzealne. Częściowo zrekonstruowano ruiny budynku mieszkalnego oraz fragmenty murów obronnych. Zamkowe wzgórze stało się często odwiedzanym przez turystów punktem widokowym, z którego rozpościera się widok na całe Wilno. W roku 2000 podjęto prace mające na celu odbudowę Pałacu Wielkich Książąt Litewskich na Zamku Dolnym. Jego symboliczne otwarcie odbyło się 6 lipca 2009. Obecnie jest on siedzibą Muzeum Narodowego. Jako muzea funkcjonują także budynki Starego i Nowego Arsenału będące kiedyś częścią zamku.
